همدلی آرایش و زیبایی,بارداری و زایمان,بیماری ها,زناشویی,سلامت,روانشناسی,مادر و کودک
خواص پونه / خاصیت پونه برای سرماخوردگی قاعدگی مفاصل
یکی از سبزی‌های بومی ایران سبزی پونه است که جایگاه ویژه‌ای هم در سفره غذایی ایرانی دارد. پونه هم مانند سایر گیاهان خوراکی مزایا خاص خودش را دارد و استفاده از آن باید با آگاهی و احتیاط‌های لازم همراه باشد تا بتواند بهترین تاثیر خود را در سلامت ما داشته باشد. در ادامه این مقاله از سایت با ما همراه باشید تا با خواص پونه و موارد منع مصرف آن آشنا شوید.
سبزی پونه از نقطه نظر گیاه شناسی
نام علمی این گیاه Mentha pulegium است و متعلق به خانواده نعناع است. چندین نام دیگر هم دارد که رایج‌ترین آنها عبارتند از پنی رویال اروپایی (pennyroyal)، پنی ریل (pennyrile)، نعناع فلفلی ( به خاطر طعم تندتر آن نسبت به نعناع )، چمن پودینگ (به خاطر کاربرد آن به عنوان طعم دهنده پودینگ در گذشته)، گیاه پشه (mosquito plant) و غیره.
پونه یکی از گیاهان بومی اروپا و قسمت‌هایی از آسیا و خاورمیانه است. این گیاه کم کم به خاطر مصارف دارویی که داشت در مناطقی از افریقا، استرالیا و نیوزلند هم کاشته و استفاده شد. گیاه پونه گل‌های کوچک یاسی رنگ و برگ‌های سبز کم رنگ متمایل به خاکستری دارد. طول بوته این گیاه بین 40 تا 60 سانتی متر است.
این گیاه بیشتر به چمنزارها، زیستگاه‌های ساحلی، تالاب‌های آب شیرین، دشت‌های آبرفتی و مکان‌های سایه دار و مرطوب مانند دره‌ها علاقه دارد. این گیاه عطر قوی‌ای دارد به خاطر همین است که پروانه‌ها و زنبورها و سایر حشرات خیلی زود آن را پیدا میکنند و البته دیگر آن را ترک نمی‌کنند. به نظر می رسد که این گیاه علاوه بر ما انسان‌ها علاقه مندان دیگری هم از شاخه بندپایان دارد!
پرسش: چطور پونه را از سایر گیاهان تشخیص دهیم؟
پاسخ: برگ‌های آن حدود 5 سانتی متر طول دارند. این برگ‌ها تقریبا بیضی شکل هستند با این تفاوت که انتهای برگ تیزتر از دیگر قسمت‌های آن است. البته نوک برگ تیز نیست و گرد می‌شود. انتهای برگ هم دندانه‌های ریز دارد.
سطح زیرین برگ دارای اشکال پرزمانندی است که زمانی که گیاه به آب برسد و در آن غوطه ور شود یا به عبارتی شسته شود، از بین می‌روند. گل‌های این گیاه هم به صورت یک خوشه گل متراکم در یک زوج برگ قرار می‌گیرند. این گل‌ها معمولا یاسی کم رنگ هستند. گلدهی گیاه هم معمولا در ماه‌های شهریور تا آبان اتفاق میفتد.
طعم این سبزی هم در ابتدا گس و گرم و تلخ است اما بعد از مدتی حس خنکی در دهان ایجاد می‌کند. به علاوه بوی مطبوع و قوی دارد که می توانید آن را تشخیص دهید.
تاریخچه استفاده از این سبزی و آشنایی با خواص پونه
پونه برای اولین بار در قرن اول میلادی توسط یک طبیعت شناس به نام Roman naturalist Pliny و یک پزشک یونانی کشف شد. در قرن هفدهم یک گیاه شناس انگلیسی به نام Nicholas Culpeper در خصوص خواص پونه برای درمان بیماری‌های زنان، درمان گزش سمی حشرات و کمک به هضم غذا مطالبی را منتشر کرد.
مهاجران اروپایی هم از این گیاه برای درمان بیماری‌های تنفسی، زخم‌های دهانی و ناراحتی‌ها و بیماری‌های زنان استفاده می‌کردند. در همان دوران از روغن این گیاه هم برای از بین بردن کک در انسان و حیوانات اهلی استفاده می‌کردند. همچنین در کنار درمان‌های دیگر برای سقط جنین و برطرف کردن تاخیرهای قاعدگی استفاده می‌شد. از این گذشته دم کرده و روغن برگ‌ها برای درمان ضعف و دردهای معده کاربرد داشت.
علاوه بر پزشکی، پونه در آشپزی هم جایگاه خاص خودش را داشت و از عصاره برگ‌های آن برای طعم دادن به غذا و شراب استفاده می‌کردند. یونانیان باستان علاقه داشتند که از پونه در کنار گشنیز به عنوان طعم دهنده شراب کمک بگیرند.
همچنین پونه برای تهیه انواع چای و دمنوش هم کاربرد داشت. این سبزی تا قرون وسطی در آشپزخانه‌ها جایگاه خود را حفظ کرده بود. گفته می‌شود یکی دیگر از استفاده‌های اصلی پونه طعم دهندگی پودینگ بوده است.
علاوه بر این از این سبزی برای دفع حشرات هم استفاده می‌کردند. برای این امر بهتر است برگ‌ها را خرد کرده و آن را روی پوست قرار دهید. این ماده می‌تواند حشرات را از شما دور کند.
اسانس روغنی فرار یا روغن منتول، حاوی مقدار زیادی ویتامین A و B و C و کلیسیم ، مقداری تانن و مواد رزینی است. روغن پونه حتی در مقدار کم بسیار غلیظ و البته بسیار سمی است. با این وجود این سبزی در اشکال تازه و خشک آن استفاده می‌شود. بهترین و مرغوب ترین نوع پونه، گونه وحشی آن است که به صورت خودرو در مراتع و دامنه کوه‌ها رشد می‌کند.
ارزش غذایی
پونه کوهی انواع مختلفی دارد که محتوای آنتی اکسیدان و مواد مغذی هر کدام از آنها بسیار با هم متفاوت است.
جدول زیر برخی از مواد مغذی موجود در یک قاشق چای خوری (قاشق چایخوری) یا 1 گرم برگ خشک پونه کوهی را نشان می دهد که با مقادیر مواد غذایی مورد نیاز افراد بزرگسال مقایسه شده است.
فیبر غذایی : 107%
پیریدوکسین : 93%
ویتامین سی : 83%
ویتامین آ :230%
ویتامین کا :518%
آهن : 550%
منگنز : 203%
همچنین دارای برخی از آنتی اکسیدان هاست که برخی از نمونه های آنها شامل تریپتوفان ، لیزین ، والین ، آرژنین ، ویتامین C ، ویتامین A و ویتامین E (توکوفرول) است.
چند نکته در خصوص کاربرد پونه در آشپزخانه
پونه جایگاه مهمی در طبخ غذاهای شرقی دارد. در نتیجه میتوانید از آن به عنوان ادویه و چاشنی انواع آش و سوپ و خورشت استفاده کنید.
پونه که به زبان محلی مازندران به آن اوجی می‌گویند در پخت انواع غذاهای محلی کاربرد دارد. در ساری از برگ خرد شده‌ی اوجی تازه به عنوان سبزی اصلی توپری‌ها و درخورشتی در کوکوها و یا به عنوان سبزی خوردن استفاده می‌شود. نکته ی مهم در کاربرد اوجی بوی تند و مطبوع آن است.
به علاوه این سبزی در کنار گوجه فرنگی طعم خوبی ایجاد می‌کند و میتوانید از آن در تهیه سس های پیتزا و ماکارانی استفاده کنید.
به یاد داشته باشید که این سبزی طعم تلخ قوی‌ای دارد. پس در استفاده از آن اندازه را نگه دارید.
زمانی که از پونه خشک شده استفاده می‌کنید، ابتدا کمی آن را کف دست‌تان خرد کنید تا عطر بیشتری آزاد کند.
همچنین میتوانید از آن در کنار مواد غذایی زیر استفاده کنید:
- خوردن پونه تازه به عنوان سبزی در کنار غذاهای پخته شده
- اضافه کردن برگ‌های پونه به ظرف‌های سالاد
- حبوبات مانند عدس و نخود
- ماهی
تشخیص پونه از نعنا
می‌دانید که پونه از خانواده نعناییان است. در نتیجه ممکن است به سادگی آن را با نعنا اشتباه بگیرید. در ادامه چند تا از تفاوت‌های این دو گیاه را متذکر می‌شویم تا به شناخت بهتر آنها کمک کند.
این سبزی بوی خاصی دارد و کاملا با بوی نعنا متفاوت است. طعم پونه در آغاز گرم و کاملا معطر است و همچنین کمی گس و تلخ است. بعد از مدتی هم باعث خنکی می‌شود.
اسانس پونه نیز طعم تلخ و احساس سردی دارد. بوی پونه تقریبا شبیه به سیترول است و از آن در ساخت صابون استفاده می‌شود.
مقداری پونه را روی خمیر پیتزا خرد کنید تا طعم و عطر بهتری ایجاد شود.
کمی پونه تازه خرد شده یا پونه خشک و پنیر موزارلا را روی برش‌های گوجه فرنگی ریخته و روی آن روغن زیتون بریزید و آن را گریل کنید. به همین سادگی یک فینگر فود بسیار لذیذ دارید که میتوانید پیش از غذای اصلی میل کنید.
برای اینکه پونه طعم متعادل‌تری داشته باشد، بهتر است در پایان روند پخت، پونه را اضافه کنید.
همچنین خرد کردن برگ‌های این گیاه باعث می‌شود که طعم و عطر قوی‌تری ایجاد شود.
به یاد داشته باشید که پونه تقریبا تلخ است پس بهتر است ابتدا با مقدار کم آن شروع کنید و کم کم اندازه را بیشتر کنید.
کاربردها و خواص پونه
درمان سرماخوردگی و آنفولانزا
یکی از خواص پونه کمک به درمان سرماخوردگی و آنفولانزا است. این گیاه مقدار زیادی منتول دارد که خاصیت خلط آور داشته و می‌تواند علائم مختلف سرماخوردگی را کاملا درمان کند. منتول موجود در این گیاه به بهبود عملکرد سیستم ایمنی و ریه‌ها کمک می‌کند. از این گذشته به خاطر خاصیت خلط آوری به سست شدن مخاط و بلغم و پاک شدن آن از سیستم تنفسی کمک زیادی می‌کند.
خواص پونه برای درمان سردرد
پونه تسکین دهنده است و برای درمان سردرد هم استفاده می شود. میتوانید دمنوش پونه را بنوشید. یا اینکه مقداری از آن را در یک پارچه نخی بپیچید و روی سرتان ببندید.
خواص پونه برای کمک به هضم غذا و درمان دردهای معده
یکی دیگر از خواص آن کمک به هضم غذا است. پونه به کمک سیستم گوارشی می‌رود و نفخ، گاز یا درد معده را تا حد زیادی درمان می‌کند. سبزی مورد اشاره ضد اسپاسم است و برای درمان درد معده مفید است.
همچنین بعضی از متخصصان معتقدند که این گیاه برای بهبود عملکرد کبد و تولید صفرا هم کاربرد دارد که هر دو این موارد به هضم بهتر غذا کمک میکنند. البته تاکنون گزارش‌هایی از مسمومیت با این گیاه و مشکلات گوارشی ناشی از مصرف آن اعلام شده است. به همین خاطر توصیه میکنیم که در مصرف آن زیاده روی نکنید.
خواص پونه برای درمان دردهای عضلانی و مفاصل
روغن پونه خاصیت گرم کنندگی و بی حسی دارد. در نتیجه اگر مقداری از آن را برای ماساژ استفاده کنید، میتوانید تا حدودی از شر دردهای عضلانی خلاص شوید. این روغن همچنین کمک زیادی به درمان روماتیسم و آرتروز می‌کند چرا که دشمن اسید اوریک است.
یک سبزی ویژه برای ریلکسیشن!
خاصیت تسکین دهندگی و آرام بخشی دارد. در گذشته از آن برای مقابله با دردهای هیستریک استفاده می‌شد چرا که احتمال می‌رود این ماده به آرامش اعصاب شما کمک کند. همچنین باعث می شود که خواب بهتر و آرام‌تری داشته باشید.
با این حال هنوز هیچ مدرکی دال بر درستی این مطلب وجود ندارد. در این خصوص توصیه ما این است که از گزینه‌های تایید شده دیگری برای مقابله با استرس استفاده کنید. از یا اینکه میتوانید خودتان مقدار کمی از این گیاه را امتحان کنید و تجربیات شخصی‌تان را بررسی کنید و ببینید که واقعا پونه می‌تواند دردهای عصبی و استرس شما را درمان کند یا خیر؟
قاعدگی منظم داشته باشید
اصلی‌ترین خواص پونه که بیشتر شناخته شده است، کمک به منظم شدن چرخه پریود در زنان است. در طول سال‌ها پونه برای کمک به زنانی که مشکل قاعدگی نامنظمی داشته‌اند، یا حتی افرادی که قاعدگی ندارند، استفاده می‌شده است. البته باز هم توصیه می‌شود که از مواد دیگری که استفاده از آنها ایمن‌تر باشد، کمک بگیرید.
خواص پونه برای درمان عفونت‌ها
از دیگر خواص آن این است که می‌تواند دشمن عفونت‌ها باشد. در صورتی که در مجاری ادراری، کلیه و رحم دچار عفونت شده‌اید، مقداری از روغن آن کمک زیادی به از بین بردن میکروب‌ها و باکتری‌های مخرب می‌کند. استفاده از روغن پونه به صورت استعمال خارجی به التیام دادن و ضد عفونی کردن و تمیز کردن زخم‌ها و پیشگیری از عفونت‌ها کمک زیادی می‌کند.
به یاد داشته باشید که در حالی که این آزمایشات نشان می دهد که ترکیبات موجود در پونه کوهی ممکن است خاصیت ضد باکتری داشته باشد ، اما به این معنی نیست که تنها خوردن پونه کوهی از بروز عفونت جلوگیری می کند.
مقادیر بالای کلسیم
جالب است بدانید که گیاه مورد نظرمان مقادیر خوبی هم کلسیم در خود دارد و از این رو پزشکان استفاده از آن را به افرادی که پوکی استخوان دارند یا زنان یائسه یا کودکان در حال رشد توصیه میکنند.
درمان دیابت
مطالعات نشان می‌دهند که پونه کوهی می‌تواند در جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 هم موثر باشد. محصولات پونه و پونه آن روند مقاومت به انسولین را بهبود می‌دهند، تنظیم بیان ژن‌هایی که روی متابولیسم چربی و کربوهیدرات تاثیر دارند را بهبود می‌بخشند و بافت‌های آسیب دیده کبد و کلیه را هم بازیابی میکنند. به نظر می‌رسد که در قدیم هم استفاده از برگ‌های آن برای کنترل سطح قند خون رواج داشته است.
از طرفی این گیاه می‌تواند به درمان دیابت نوع 1 هم کمک کند. دیابت نوع 1، یک بیماری خود ایمنی است که متخصصان هنوز نمی‌دانند که چه عاملی سبب بروز آن می‌شود. اما استرس اکسیداتیو نقش موثری در این زمینه اجرا می‌کند.
مطالعات روی موش‌ها در سال 2015 نشان داد که عصاره پونه کوهی قادر است به بهبود دیابت نوع 1 کمک کند. محققان معتقدند که این روند به خاطر خاصیت آنتی اکسیدانی پونه کوهی، تاثیر آن روی سیستم ایمنی و جلوگیری از مرگ سلول اتفاق میفتد.
درمان افسردگی
می‌دانید که پونه می‌تواند استرس را برطرف کرده و باعث ایجاد آرامش شود. آزمایش‌هایی که روی موش‌ها انجام شده است هم نشان داده که عصاره پونه قادر است بیماری افسردگی را در موش‌هایی که تحت استرس غیر قابل پیش بینی بوده‌اند، درمان کند. در نتیجه این گیاه با درمان عوارض ناشی از استرس، تاثیر خوبی در درمان بیماری افسردگی دارد.
سایر خواص احتمالی
سرفه کردن
آسم
آلرژی
کروپ
برونشیت
گرفتگی های قاعدگی دردناک
خونریزی پس از کشیدن دندان
شرایط قلبی
کلسترول بالا
پونه برای چه کسانی مضر است؟
تا اینجا مقاله فقط در خصوص خواص و مزایای آن صحبت کردیم. این در حالی است که سمیت روغن پونه حتی در مقدار کم هم اثبات شده است. به همین علت ممکن است تا چند ساعت بعد از مصرف پونه دچار مسمومیت شوید. تنها یک قاشق غذاخوری از روغن پونه ( 15 میلی لیتر) می‌تواند باعث تشنج، کما، آسیب‌های شدید مغزی و کبدی، آسیب کلیه و حتی آسیب قلبی و ریوی شود که در صورت مراجعه نکردن به پزشک این آسیب‌ها با از کار انداختن ارگان‌های حیاتی می‌توانند منجر به مرگ بیمار شوند.
علائم مسمومیت ناشی از مصرف پونه چیست؟
- حالت تهوع
- استفراغ
- گیجی و ضعف
- درد شکم
نشانه‌های مسمومیت شدیدتر پونه
- فروپاشی سیستم قلب و عروقی
انعقاد خون منتشر شده: در این حالت لخته‌های خون کوچک در تمام سیستم رگ‌های بدن منتشر می‌شود که در ادامه می‌تواند به خونریزی بیش از حد (و در نتیجه کم شدن قاکتورهای لخته شدن خون) منجر شده و باعث مرگ بیمار شود.
- آسیب حاد کبدی
- نارسانی اولیه کبد
- مرگ
جالب است بدانید که در بسیاری از موارد حتی بعد از اینکه پزشکان مورد مسمویت در اثر خوردن پونه را تشخیص دادند، اما به خاطر در دسترس نبودن پادزهر، نتوانسته‌اند جان بیمار را نجات دهند.
یک روش درمانی برای مقابله با مسمومیت پونه استفاده از گلوتاتیونین (یک نوع اسید آمینه) است که تنها در صورتی که بیمار به موقع مراجعه کرده باشد، کارساز است.
حتی در مواردی که پونه اثرات شدید مسمومیت را ایجاد نکند، ممکن است اثرات جانبی داشته باشد که در ادامه می‌خوانید
- درماتیت (خارش پوست)
- حالت تهوع
- استفراغ
- بالا رفتن فشار خون
- بالا رفتن ضربان قلب
- توهم
- تشنج
- سمیت کبدی
- سمیت عصبی
- هذیان گویی
- شوکه شدن
با توجه به مواردی که در مبحث مسمومیت ناشی از پونه گفتیم، استفاده از این گیاه در بسیاری از افراد می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت خفیف یا شدید شود. که با توجه به این اوصاف توصیه می‌شود از آن با احتیاط استفاده کنید. گذشته از آن استفاده از پونه برای افراد زیر بیش از دیگران خطرناک است.
- بیماران کلیوی: روغن موجود در پونه می‌تواند باعث تحریک کلیه شده و اختلالات ناشی از بیماری کلیوی را شدیدتر کند.
- بارداری: همانطور که در بالا گفتیم، پونه می‌تواند باعث شروع قاعدگی در زنان شود. که این موضوع بارداری و جان جنین را تهدید می‌کند.
- شیردهی: وجود پونه در شیر مادر و تغذیه نوزاد می‌تواند خطرناک باشد. تاکنون دو گزارش از دو نوزاد مختلف اعلام شده است که بعد از مصرف شیر مادر که پونه یا محصولات آن را استفاده کرده بود، دچار مشکلات شدید کبدی و سیستم عصبی شده و متاسفانه یکی از نوزادان از دست رفت.
- بیماران کبدی: پونه می‌تواند باعث آسیب دیدن کبد شده و وضعیت بیماران کبدی را بدتر کند.
همچنین پیشنهاد میکنیم مقاله فواید پونه از نقطه نظر طب سنتی را مطالعه نمایید.
