خشکی چشم و راه های درمان آن
سندرم خشکی چشم, درمان خانگی خشکی چشم
با وجود استفاده روزافزون از وسایل الکترونیکی با نور آبی و بدی آب و هوا و صنعتی شدن و تغییر سبک زندگی، خشکی چشم به یک عارضه کاملا رایج تبدیل شده است. در این مقاله در خصوص خشکی چشم و راه های درمان آن صحبت می کنیم.
خشکی چشم (Dry eye syndrome) وضعیتی شایع است و زمانی رخ میدهد که اشک ها قادر به چرب نمودن چشمان نباشند. اشک ها ممکن است به دلایل متفاوت ناکافی باشند به عنوان مثال، خشکی چشم ها ممکن است در صورتی رخ دهد که اشک کافی تولید نکنید، یا اشک هایی با کیفیت پایین تولیدکنید.
خشکی اشک، سطح چشم را از عفونت محافظت می کند. بدون میزان اشک کافی، ممکن است خطر ابتلا به عفونت چشم افزایش یابد. آسیب به سطح چشم، در صورت عدم درمان، خشکی چشم شدید ایجاد کرده و منجر به التهاب چشم، سایش سطح قرنیه، زخم قرنیه و مشکلات بینایی می شود؛ کیفیت زندگی کاهش یافته و چشمان خشک می تواند فعالیت های روزمره، مانند خواندن را دشوار کند.
سندرم خشکی چشم چیست و چطور ایجاد می شود؟
همه چیز درباره خشکی چشم :خشکی چشم سندرمی است که احساس ناخوشایندی به شما میدهد ؛ اگر خشکی چشم دارید، چشمان شما ممکن است که سوزش یا خارش داشته باشند. ممکن است خشکی چشم را در موقعیت های خاص تجربه کنید، مانند حضور در هواپیما، در یک اتاق که مجهز به کولر است، در هنگام دوچرخه سواری یا پس از اینکه برای چندین ساعت به صفحه رایانه نگاه کردید.
درمان هایی برای خشکی چشم وجود دارد که میتوانند شما را از این عذاب نجات دهند. این درمان ها میتوانندشامل تغییرات سبک زندگی و قطره های چشمی باشند. احتمالاً نیاز خواهید داشت تا به طور طولانی مدت ،از این اقدامات برای کنترل علائم خشکی چشم استفاده کنید.
علائم خشکی چشم
علائم و نشانه هایی که معمولاً بر هر دو چشم تاثیر میگذارند، شامل موارد زیر میشوند:
احساس خارش
سوزش
یا خراشیده شدن در چشمان
چه زمانی برای خشکی چشم باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر شما دارای نشانه ها و علائم طولانی مدت از خشکی چشم هستید، از جمله قرمزی، سوزش، خستگی یا دردناک بودن چشمان، به پزشک مراجعه نمایید. پزشک شما میتواند مراحلی را برای تعیین آنچه باعث مشکل در چشمانتان میشود، تعیین کند، یا شما را به یک متخصص ارجاع دهد.
دلایل خشکی چشم
خشکی چشم به خاطر فقدان اشک کافی، به وجود می آید. اشک های شما یک ترکیب پیچیده از آب، روغن های چرب و مخاط هستند ؛ این ترکیب به نرم و تمیز بودن سطح چشمان و حفاظت از چشمان شما در برابر عفونت نیز کمک میکند. برای برخی از افراد، دلیل خشکی چشم تولید کم اشک است. برای سایر افراد، بخار اشک افزایش یافته و یک عدم تعادل در جبران اشک های آنهاست.
تولید کاهش یافته اشک:
خشکی چشم زمانی رخ میدهد که شما قادر به تولید اشک کافی نباشید. اصطلاح پزشکی این حالت کراتوکنژکتیویت سیکا است.
دلایل شایع تولید کاهش یافته اشک ، شامل موارد زیر میشوند :
سالخوردگی
شرایط خاص پزشکی، از جمله دیابت، روماتوئید آرتریت (Rheumatoid arthritis) ، لوپوس (Systemic lupus erythematosus)، اسکلرودرما (Scleroderma) ، سندروم شوگرن (Sjögren syndrome)
اختلالات تیروئیدی
کمبود ویتامین A
داروهای خاص شامل آنتی هیستامین ها، دکونژستان ها،
درمان جایگزینی هورمون،
ضد افسردگی ها و داروهای فشار خون
آکنه
پیشگیری از بارداری
بیماری پارکینسون
جراحی چشم لیزری
علائم قوی از خشکی چشم مرتبط با این فرآیند معمولاٌ آسیب موقت غدد اشکی ناشی از التهاب یا پرتودرمانی هستند.
دلیل خشک شدن چشمها چیست؟
خشکی چشم زمانی رخ میدهد که قادر به تولید اشک کافی نباشید. واژه پزشکی برای این بیماری، التهاب قرنیه و ملتحمه میباشد. علل متداول کاهش تولید اشک عبارتند از:
افزایش سن: بعد از ۴۰ سالگی، تولید اشک کاهش مییابد.
برخی شرایط پزشکی خاص: شامل دیابت، آرتریت روماتوئید، لوپوس، تصلب پوست، سندرم اسیوگرن، اختلالات تیروئید و کمبود ویتامین A
مصرف برخی داروها: شامل، آنتیهیستامینها، ضد احتقانها، درمان به روش جایگزینی هورمون، ضد افسردگیها، و داروهای فشارخون، آکنه و داروهایی برای کنترل تولیدمثل و بیماری پارکینسون.
جراحی لیزر چشم: اگرچه بسیاری از علائم خشکی چشم مربوط به این جراحی، موقتی هستند.
آسیب غدد اشکی: ناشی از التهاب یا قرار گرفتن در معرض تشعشع.
افزایش تبخیر اشک: یکی دیگر از دلایل خشکی چشمها، افزایش تبخیر اشک است و متداولترین دلایل افزایش تبخیر اشک عبارتند از:
باد، دود یا هوای خشک
پلک زدن کم، که در زمان تمرکز، بیشتر رخ میدهد، برای مثال، در حین مطالعه، رانندگی یا کار با کامپیوتر
مشکلات پلک، نظیر برگشت پلک به بیرون (اکتروپیون) و برگشت پلک به داخل (انتروپیون)
علائمی که نشاندهندهی خشکی چشم هستند
احساس نیش زدن، سوزش، و خارش در چشمها
مخاط غلیظ و زیاد در اطراف چشمها
حساسیت به نور
قرمزی چشمها
احساس وجود جسم خارجی در چشم
مشکل در استفاده از لنزهای تماسی
مشکل در رانندگی در شب
اشکریزی چشم، که بدلیل پاسخ بدن به خشکی چشم صورت میپذیرد.
تاری دید یا خستگی چشم
چه افرادی مستعد خشکی چشم هستند؟
افرادی که از لنزهای تماسی استفاده میکنند، به خصوص استفاده طولانی مدت از این لنزها
کسانی که از داروهای آنتی هیستامین (ضد حساسیت) و قرصهای ضد بارداری استفاده میکنند.
کسانی که سن ۵۰ را رد کرده اند، به ویژه خانمهایی که دوران یائسگی را میگذرانند.
بیماران خاصی که به ورم مفاصل روماتوئید و یا عروق کلاژن مبتلا هستند.
کسانی که به دلیل ناهنجاریهای ساختاری پلک هایشان کامل بسته نمیشود.
افرادی که در آب و هوای خشک زندگی میکنند. سندرم خشکی چشم در مناطقی که آب و هوای آن خشک و بیابانی است، شیوع دارد.
چشم خشک
بخار اشک افزایش یافته:
دلایل شایع از بخار اشک افزایش یافته، شامل موارد زیر میشوند:
باد، دود یا هوای خشک ،پلک زدن کم، که غالباً زمانی که در حال تمرکز هستید رخ میدهد، به عنوان مثال در حال خواندن، رانندگی یا کار با رایانه.
مشکلات پلک چشم مانند چرخش پلک ها به بیرون (اکتروپیون – Ectropion) و چرخش پلک ها به درون (انتروپیون – Entropion)
عدم تعادل در ترکیب اشک :
غشای اشک دارای سه لایه اصلی است:چربی، آب و مخاط. اشکال هر کدام از این لایه ها میتوانند موجب خشکی چشم شوند. به عنوان مثال، غشای چربی که از غدد کوچکی به لبه پلک های شما (غدد میبومین) تشکیل میشود، ممکن است مسدود شود. غدد میبومین مسدود شده، در افرادی که در اطراف پلک های خود التهاب دارند ، بلفاریت یا سایر اختلالات پوستی هستند، شایعتر است.
عوامل خطر:
فاکتورهایی که ممکن است شما به احتمال بیشتر خشکی چشم را تجربه کنید، شامل موارد زیر میشوند:
داشتن سن بالای 50 سال:
غالباً هرچه سنتان بالاتر میرود ٬تولید اشک کاهش مییابد. خشکی چشم در افراد بالای 50 سال شایعتر است.
زن بودن:
فقدان اشک در زنان شایعتر است، به خصوص اگر آن ها تغییرات هورمونی را به دلیل بارداری تجربه کرده باشند و قرص های جلوگیری از بارداری مصرف کرده باشند، یا یائسه باشند.
داشتن رژیم غذایی که ویتامین A کمی دارد :این ویتامین در جگر، هویج و کلم بروکلی یافت میشود.
رژیم غذایی که اسیدهای چرب امگا3 کمی دارد :که در ماهی، گردو و روغن های گیاهی یافت میشود.
عوارض خشکی چشم:
افرادی که دچار خشکی چشم هستند، ممکن است این عوارض را تجربه کنند :
عفونت های چشمی:
اشک های شما از سطح چشم های شما در برابر عفونت محافظت میکنند. بدون اشک کافی، ممکن است دچار یک ریسک افزایش یافته از عفونت چشمی شوید.
آسیب به سطح چشمان شما:
اگر بدون درمان رها شود، خشکی چشم شدید ممکن است منجر به التهاب چشم، سایش سطح قرنیه، زخم قرنیه و مشکلات دید شود.
کاهش کیفیت زندگی :
خشکی چشم میتواند انجام فعالیت های روزانه، مانند خواندن را مختل کند.
راههای پیشگیری و جلوگیری از خشکی چشم:
اگر خشکی چشم را تجربه کردید، به شرایطی که احتمالا باعث ایجاد این نشانه ها در شما می شوند، توجه کنید. سپس راه هایی برای جلوگیری از این شرایط را برای جلوگیری از علائم خشکی چشم پیدا کنید. برای مثال:از مجاورت و ورورد باد و یا دمیدن مستقیم و یا غیر مستقیم هوای بسیار گرم و خشک کننده در چشم خود اجتناب کنید. سشوار، بخاری ماشین، داکت اسپیلت یا هر جریان هوایی را به سمت چشمان خود هدایت نکنید.
راه های درمان
رطوبت به هوا اضافه کنید:
در زمستان، یک دستگاه بخور می تواند برای تامین و حفظ رطوبت هوا داخل منزل شما موثر باشد.
عینک آفتابی و دیگر عینک های محافظ را در نظر بگیرید :
سپر ایمنی را می توان به دو طرف و بالای عینک اضافه کرد تا هوای و باد و خشکی را مسدود کند. در مورد سپر های عینک از محلی که عینک خود را خریداری می کنید پرس وجو کنید.
در طول کارهای طولانی به چشم خود استراحت دهید:
اگر مشغول خواندن یا انجام کار دیگری هستید که نیاز به تمرکز بصری دارد، فاصله مناسب را از چشم در نظر بگیرید. چشمانتان را برای چند دقیقه بسته یا چندین بار به صورت مکرر به باز و بسته کردن آنها بپردازید تا اشکتان را به طور درست روی چشمانتان پخش کنید.
از محیط اطراف آگاه باشید :
هوای محیط در ارتفاعات زیاد، در مناطق بیابانی و در هواپیما می تواند بسیار خشک باشد. هنگام گذراندن وقت در چنین محیطی، ممکن است مفید باشد که اغلب چشم ها را به مدت چند دقیقه در یک زمان برای کاهش میزان تبخیر اشک های خود بسته نگه دارید.
صفحه کامپیوتر خود را پایین تر از سطح چشم قرار دهید :
اگر صفحه رایانه شما در بالای سطح چشم قرار گیرد، چشمان شما برای دیدن صفحه نمایش باید باز تر شود. صفحه کامپیوتر خود را در زیر سطح چشم قرار دهید تا چشمانتان را به اندازه بیش از حد لزوم باز نکنید. این امر ممکن است باعث کند شدن فرآیند تبخیر اشک شما شود.
از سیگار کشیدن و از دود اجتناب کنید:
اگر سیگار میکشید، از پزشک خود بخواهید به شما برای کمک به طراحی یک استراتژی در جهت ترک سیگار که احتمالا برای شما کار می کند، کمک کند. اگر سیگار نمی کشید، از افراد سیگاری، دور بمانید. دود می تواند علائم خشکی چشم را بدتر کند.
اشک مصنوعی را به طور مرتب استفاده کنید:
اگر چشم های شما خشکی خفیف مزمن دارد، حتی اگر چشمانتان خوب و سالم به نظر برسد، آنها را به خوبی شستشو دهید.
قطره های کاهش دهنده التهاب:
ممکن است پزشک به جای استفاده از اشک مصنوعی، مصرف روزانه قطره چشمی به نام Restasis رابرای درمان خشکی چشم توصیه نماید. Restasis باعث روانسازی سطح چشم میگردد. این دارو التهابات چشم در اثر سندرم خشکی چشم را کاهش داده و به بیمار کمک می کند تا از اشک طبیعی برای حفظ رطوبت چشم استفاده نماید.
با این وجود این نکته حائز اهمیت است که بدانیم اثر درمان Restasis فوری نبوده و شما باید از این قطره به مدت حداقل 90 روز استفاده کنید تا مزایای کامل این درمان را تجربه نمایید. درصد بالایی از افرادی که از Restasis استفاده می کنند در چند هفته اول درمان سوزش چشم را تجربه خواهند کرد .
قطره چشم استروئیدی:
در سالهای اخیر، پزشکان التهاب را یکی از علتهای خشکی چشم بیان کرده اند. التهاب اغلب باعث قرمزی و سوزش برای مبتلایان به خشکی چشم می گردد. اما در بسیاری از موارد ممکن است بدون علائم نیز باشد.
اشک مصنوعی معمولا برای التهاب مفید نمیباشد و ممکن است پزشک قطره های چشم استروئید را تجویز نماید . به طور کلی قطره چشم استروئیدی برای کوتاه مدت مورد استفاده قرار میگیرد تا به سرعت علائم را کنترل کند. این قطره اغلب در کنار اشک مصنوعی و Restasis به عنوان مکمل در طول درمان طولانی مدت مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع مختلفی از قطره های استروئیدی در دسترس بوده و تاثیرات آنها نیز متفاوت هستند. اکثر پزشکان ترجیح می دهند در ابتدا از استروئیدهای خفیف به علت سرعت تخریب آن در داخل چشم استفاده کنند. بسته به شرایط ممکن است در بعضی موارد برای رفع علائم شدید، قطره های قوی تر نیز تجویز گردد. استفاده از قطره چشم استروئید در طولانی مدت می تواند خطر ابتلا به فشار چشم بالا و یا حتی آب مروارید را افزایش دهد واین خطرات زمانی کم می شود که قطره ها فقط برای مدت کوتاهی جهت درمان خشکی چشم، مورد استفاده قرار گیرند.
روانساز هایی همچون Lacrisert:
Lacrisert یک نوع استریل روان ساز است که به قسمت زیرین پلک وارد میشود (غشا مخاطی نازک و شفافی که سطح داخلی پلکها را پوشانده است ). Lacrisert نوعی داروی جامد است که از یک ماده روان ساز بدون نگهدارنده (هیدروکسی پروپیل سلولز) تشکیل شده و با گذشت زمان مایع می شود و نتایج آن در تمام طول روز موثر میباشد .
برای اکثر افراد مبتلا به خشکی چشم، Lacrisert تنها یک بار در روز استفاده می شود. به گفته شرکت سازنده، این ماده به منظور کاهش خشکی، سوزش، آبریزش از چشم، حساسیت ، خارش، حساسیت به نور و تاری دید استفاده میگردد.
Lacrisert به طور معمول برای بیماران مبتلا به علائم خفیف، متوسط تا شدید و بیمارانی که درمان خشکی چشم با اشک مصنوعی به تنهایی برای آنها موثر نباشد توصیه میگردد. اگر Lacrisert به صورت غیرصحیح در چشم قرار گیرد، ممکن است باعث سایش قرنیه گردد. همچنین ممکن است باعث تاری دید، ناراحتی چشم یا سوزش، مات شدن یا چسبندگی مژه، قرمزی چشم و حساسیت به نور گردد.
ترمیم غدد مایبوميان:
درصد بسیار زیادی از موارد خشکی چشم، ناشی از ناکافی بودن (میبوم) است که از غدد میبومی که در امتداد پلک ها قرار دارد، ترشح می شوند. دهانههای این غدد در نزدیکی مژه قرار دارند و اگر این حفره ها مسدود شوند، مایعی که برای تبخیر سریع اشک ترشح میشود نمیتواند کار خود را انجام دهد. این عارضه اختلال عملکرد غدد میبومین ( MGD ) نامیده می شود .
برای درمان MGD ، ممکن است پزشک یک فرآیند درمانی به نام ترمیم غدد مایبوميان را تجویز نماید. در این روش، در ابتدا به پلکهای شما کمپرس گرم اعمال میگردد؛ سپس از یک نوع دستگاه به نام فورسپس استفاده میگردد تا محتوای غلیظ شده (میبوم سخت شده و احتمالا مواد دیگر) را از غدد میبومی خارج نماید.
کمپرس گرم:
یک راه جایگزین برای درمان خشکی چشم برای کمک به باز کردن غدد میبومین مسدود شده، این است که کمپرس گرم را بر روی پلکهای بسته قرار داده تا مایبوم سخت شده خنثی گردد. برخی از محققان معتقدند متأسفانه برای اینکه کمپرس گرم به خوبی کار کند، باید از اعمال فشار استفاده کرد. دمای بیش از 108 درجه فارنهایت برای بیش از 10 دقیقه بایستی تحمل گردد و این نوع کمپرس باید برای مدت حداقل دوبار در روز استفاده گردد .
اکثر افراد تمایلی به انجام این نوع درمان خشکی چشم ندارند و استفاده از کمپرس گرم دراین درجه حرارت به طور معمول استفاده نمیشود.
LipiFlow :
سیستم تسریع حرارتی (TearScience) یک نوع درمان چشم میباشد که ترکیبی از بهترین ویژگی های فشرده سازی گرم و ترمیم غدد میبومی است. این دستگاه بر روی چشم و پلک ها با گرمای تحت کنترل قرار می گیرد. در عین حال سیستم LipiFlow برای باز کردن و ترمیم غده های میبومی غلیظ ، فشار پالس مانند را به پلک ها اعمال می کنند و درنتیجه سندرم خشکی چشم کاهش میابد.
درمان Lipiflow در هر چشم حدود 12 دقیقه به طول می انجامد. در یک مطالعه بالینی اثربخشی این روش جهت بهبود علائم خشکی چشم در عرض دو هفته بر روی اکثر بیماران (76 درصد) گزارش گردید. همچنین بیماران بهبود کیفیت و کمیت ترشحات غدد میبومی را گزارش نمودند. با این حال ممکن است زمان درمان چند ماه به طول بیانجامد.
پالس های شدید نور:
بیش از یک دهه استفاده از پالس های شدید نور (IPL) جهت درمان مورد تایید FDA بوده است. IPL یک وسیله دستی نگهدارنده نور روشن بر روی پوست، برای درمان میباشد. در این روش توسط نور، طول موجها می توانند توسط رگ های خونی خالص جذب شوند. اثر این درمان میتواند حلال عروق خونی بوده و التهاب نیز به همراه داشته باشد .
بسیاری از بیماران بعد از درمان IPL از علائم خشکی چشم رهایی یافته و کمتر از اشک مصنوعی و دیگر قطرات چشم استفاده میکنند. به همین علت ممکن است درمان IPL برای بیمارانی که نمیخواهند از ناراحتی ناشی از استفاده از قطره چشم استفاده کنند مناسب باشد.
بیماران معمولا نیاز به درمان با 4 تا 6 پالس نور را دارند که معمولا به یک ماه زمان نیاز دارد و به طور معمول درمان ها به راحتی قابل تحمل میباشند. با این حال قبل از درمان بایستی با پزشک در مورد مدت زمان درمان مشورت نمایید .
مکمل های غذایی:
گاهی اوقات پزشکان مکملهای تغذیه ای را به عنوان بخشی از یک برنامه درمان خشکی چشم پیشنهاد می کنند. مطالعات نشان داده اند که مکمل های حاوی اسیدهای چرب امگا 3 می توانند علائم خشکی چشم را کاهش دهند. منابع مناسب برای امگا 3 عبارتند از : ماهی های آب سرد مانند ماهی آزاد، ساردین و شاه ماهی. برای یک منبع گیاهی سرشار از امگا 3 برخی از پزشکان روغن سرخ کردنی را توصیه می کنند .
مصرف آب زیاد نیز می تواند به درمان کمک کند. کم آبی و کم خونی اغلب باعث می شود که مشکلات خشکی چشم بدتر شود. خصوصا در هوای گرم و خشک و باد، این مورد تشدید میگردد . بنابراین نوشیدن آب بیشتر علائم سندرم خشکی چشم را کاهش خواهد داد.
درمانهای خانگی برای خشکی چشم
اگر نشانه های خفیفی از خشکی چشم دارید، قبل از رفتن به چشم پزشک، می توانید مواردی ذکر شده را امتحان کنید:
استفاده درست از رایانه و گوشی همراه :
استفاده از رایانه، گوشی هوشمند یا دستگاههای دیجیتال دیگر، می تواند علائم خشکی چشم را بدتر نماید. تلاشهای آگاهانه برای استفاده ی درست از این وسایل میتواند در اصاح خشکی چشم بسیار موثر باشد. همچنین شما میتوانید در حین استفاده از این وسایل، با پلک زدن به صورت ارادی و آرام، چشمانتان را در لایه ای تازه از اشک بچرخانید.
در طول استفاده از کامپیوتر وقفههایی داشته باشید. یک قاعده خوب در اینجا این است که حداقل هر 20 دقیقه استفاده ا مانیتور، نگاهتان را از روی صفحه نمایش خود برداشته و به جایدیگر که حداقل 20 پا (6متر) از چشمانتان فاصله دارد برای حداقل 20 ثانیه نگاه کنید. بعضی از پزشکان این نوع مراقبت از چشم را “قانون 20-20-20” می نامند، و با توجه به آن می توان به کاهش خشکی چشم کمک کرد.
از تمیز شدن کامل آرایش چشم مطمئن شوید:
از تمیز شدن کامل آرایش چشم خود مطمئن شوید. خط چشم و آرایش چشم می تواند حفره های غدد میبومایی را بسته، که منجر به اختلال عملکرد غدد میبومیا و چشم خشک تبخیری می گردد. در پایان روز مراقب باشید همه آثار آرایش را از دست های خود نیز پاک نمایید.
پلک های خود را تمیز نمایید:
پلکهای خود را هر شب با شامپوهای شستشوی پلک، تمیز نمایید. قبل از خواب به هنگام شستن صورت به آرامی پلک های خود را بشویید تا باکتریهایی که می توانند باعث ایجاد علائم بلفاریت و مشکلات غدد میبومی و در نتیجه باعث علائم خشکی چشم میگردند از بین بروند . با استفاده از پاک کنندههای ملایم، مانند شامپو بچه رقیق شده یا دستمال مرطوب که در داروخانه ها عرضه میگردند، یا با یک دستمال رطوبت دار گرم پلک هایتان را تمیز نمایید.
تشخیص خشکی چشم :
تست ها و روش هایی که می توانند برای تعیین علت چشم های خشک شما استفاده شوند عبارتند از:
معاینه جامع چشم که شامل سابقه کامل سلامت کلی شما و سلامت چشم شما می شود می تواند به تشخیص علل خشکی چشم کمک کند.
اندازه گیری حجم اشک، دکتر ممکن است تولید اشک را با استفاده از آزمون Schirmer اندازه گیری کند. در این آزمون، نوارهای بلاستی کاغذ زیر پلکهای زیرین قرار می گیرند. بعد از پنج دقیقه، پزشک مقداری از نوار را که توسط اشک شما خیس شده اندازه گیری می کند.
تعیین کیفیت اشک، آزمایش های دیگر با استفاده از رنگ های مخصوص در چشم ها برای تعیین وضعیت سطح چشم انجام می شود.
پزشک به دنبال الگوهای روی قرنیه است و این امر که چقدر طول می کشد اینکه اشک شما تبخیر شود را اندازه گیری می کند.
همچنین پیشنهاد می کنیم مطالب دیگر را بخوانید:
روش های خانگی برای درمان خشکی لب
نکات طلایی مراقبت از پوست در فصل پاییز
روش های درمان منافذ پوست با راهکارهای طبیعی
منابع :
noavaran-eye.com
namnak.com
oipf.ir